Od sprawności posługiwania się pamięcią zależy powodzenie w wielu dziedzinach życia. Dzięki pamięci możemy przechowywać i odtwarzać wszystko co zostało wcześniej usłyszane, zobaczone, przeczytane lub doświadczone.

Obecnie wyróżnia się dwa rodzaje pamięci:

  • pamięć deklaratywną (opisową)
  • pamięć sposobów postępowania (proceduralną).

Ad 1. Pamięć deklaratywna to pamięć doznań, o których można świadomie opowiedzieć lub wywołać je jako wyobrażenie pamięciowe. Pamięć faktów i pamięć emocji przechowywane są i uaktywniane równolegle i obie łączą się w naszej świadomości w jedno wspomnienie. Emocje wywierają bardzo duży wpływ na pamięć opisową i inne procesy myślowe.

Pamięć deklaratywna obejmuje:

a) pamięć epizodyczną, dotyczącą zespołu zdarzeń, które zaszły w określonym miejscu i czasie. Ułożona jest chronologicznie tzn. wydarzenia są pogrupowane według dat i miejsc i dołączone do innych wydarzeń zachodzących w tym czasie i miejscu. Jest to „magazyn” przeżyć osobistych i wiedzy ogólnej nabytej przez człowieka. Są to informacje subiektywne i unikatowe.

b) pamięć semantyczną, czyli pamięć znaczenia słów, praw, formuł, kategorii, twierdzeń, ale też faktów i ogólnych zasad zebranych w trakcie określonego doświadczenia. Jest pamięcią sposobów postępowania, ruchową. Tworzy się powoli i jej utrwalenie wymaga wielu prób i powtórzeń. Jest pamięcią narastającą, ponieważ jej efektywność zwiększa się stopniowo w czasie. Wykonywanie zadań nie wymaga przypominania, raz wyuczone nie ulegają zapomnieniu – np. gra na fortepianie wymaga umiejętności czytania nut (pamięć deklaratywna) i ruchów palców (pamięć proceduralna). Pamięć semantyczna gromadzi wiedzę ogólną, nabywaną przez człowieka i odgrywa ogromną rolę w rozumieniu języka. Zasadą działania tej pamięci jest pokrewieństwo faktów, tzn. informacje o podobnym znaczeniu są gromadzone razem (np. pojęcie człowiek – to wygląd, uczucia, myśli, poglądy, emocje itp.).

Pamięć deklaratywna (opisowa) ma dwie fazy zależne od czasu;

  • pamięć krótkotrwałą
  • pamięć długotrwałą.

Pamięć krótkotrwała (operacyjna) utrzymuje się od kilku sekund do kilku godzin, ma ograniczoną pojemność, wymaga ciągłych powtórzeń i łatwo ulega zaburzeniu. Ulega osłabieniu i dawne, niepowtarzane zdarzenia zostają wypierane przez nowo nabywane. Pamięć krótkotrwała selekcjonuje informacje docierające do niej z zewnątrz. Niektóre są wyrzucane, a niektóre są przekazywane do pamięci długotrwałej. Dzięki pamięci krótkotrwałej możemy zapamiętać jednorazowo około 7-10 słów (pojemność pamięci). Jednak jest możliwe zatrzymanie przez nią znacznie większej ilości informacji. Można to osiągnąć poprzez trening pamięci, systematyczne ćwiczenia, prowadzące do polepszenia pojemności i operatywności pamięci. Jeśli chcemy zapamiętać jakieś informacje, to odwołujemy się do tej pamięci świadomie i powtarzając, możemy je zachować na stałe. Czyli pamięć krótkotrwała musi przekazać informacje do pamięci długotrwałej i może to uczynić automatycznie.

Pamięć długotrwała pozwala zachować ślady znacznej ilości doznań trwale lub przez długi czas. Nie wymaga ciągłego powtarzania i ma niewyczerpaną pojemność. Pamięć długotrwała pracuje w sposób zorganizowany, informacje są połączone w grupy w ten sposób, aby przypominając sobie jedną, przypomnieć sobie następne powiązane z poprzednimi.

Związek pamięci krótkotrwałej i długotrwałej nie jest do końca wyjaśniony. Naukowcy zakładają, że większość z docierających informacji zostaje utracona z powodu zanikania pamięci krótkotrwałej, ale niektóre elementy zostają wzmocnione przez procesy uwagi i wzbudzenia i dzięki temu przechodzą do magazynu pamięci długotrwałej. Jest to tzw. konsolidacja pamięci.

Ad 2. Pamięć sposobów postępowania (proceduralna, ruchowa) – to pamięć zręczności ruchowej, percepcyjnej, która często jest wywoływana bez udziału świadomości. Dotyczy umiejętności i nawyków, np. pływania, chodzenia, jazdy na rowerze, gry na instrumencie. Wykonywanie zadań opartych na pamięci proceduralnej nie wymaga świadomego przypominania, raz wyuczone zadania nie ulegają zapomnieniu przez lata, nawet jeśli nie były powtarzane.

mapa mysli

Pamięć wymaga jednak odświeżania, powtórek. Ćwicząc pamięć i gromadząc informacje proceduralne w pamięci długotrwałej, możemy polepszać i rozwijać swoje zdolności motoryczne przez całe życie. Powtarzanie jest czynnością najczęściej podejmowaną podczas zapamiętywania. Jest ono niezbędne do tego, aby obszerny materiał został przyswojony i utrwalony w pamięci.

Opracowała: Anna Piotrowska na podstawie materiałów szkoleniowych autorstwa Jolanty Jaworskiej-Jamruszkiewicz – Wydawnictwo OPERON.

Sandomierz, 08.05.2020