Większość gier, choć nie wszystkie, ma charakter konkurencyjny i celem gracza bądź grupy graczy jest pokonanie pozostałych uczestników. Występują również gry komputerowe, które w dzisiejszych czasach zdominowały to pojęcie.

Gry można pogrupować w kilka dużych kategorii:

Gry logiczne, umysłowe - takie, w których wygrana zależy od sprawności umysłowej. - Planszowe gry umysłowe - np. go, szachy, warcaby, itp. (Gra planszowa - rodzaj gry towarzyskiej, do której używana jest plansza. Do najstarszych gier zalicza się: królewska gra z Ur, wari, senet, go, młynek i tryktrak. Istnieją również gry które są układami dla jednej osoby np. samotnik. Niektóre gry planszowe da się również rozegrać używając kartki papieru (w kratkę), m.in. zaliczają się do tego: Okręty i Gomoku. Tradycyjne plansze posiadają specjalne pola, na których najczęściej rozgrywane są partie poprzez umieszczanie lub przesuwanie pionów w ustalonej wcześniej kolejności przez graczy, których liczba jest ściśle ustalona.) Współczesne gry planszowe są często osadzone fabularnie w konkretnym czasie i przestrzeni, przez co stają się symulacjami. Często odchodzi się również od plansz dzielonych na pola.

Gry quizowe - gracz ma tu za zadanie udzielenie odpowiedzi na zadawane pytania. (Quiz - rodzaj zabawy, rozrywki intelektualnej dla kilku osób, polegającej na przedstawieniu przez jedną z osób pozostałym zagadnienia w formie zapytania w ten sposób, by na podstawie dostarczonych wraz z zapytaniem informacji oraz wiedzy ogólnej można było wydedukować prawidłową odpowiedź. Pytanie powinno być sformułowane w ten sposób, by odpowiedź nie była całkiem oczywista, zabawa polega de facto na dyskusji zgadujących nad różnymi możliwościami i wykluczaniu tych, które nie spełniają warunków zadanych w pytaniu)

Gry losowe - takie w których wynik nie jest możliwy do przewidzenia i nie istnieją strategie umożliwiające polepszenie swojego wyniku bez złamania zasad gry. Przykładem może być ruletka, lotto,

Gry oparte na sprawności fizycznej, sportowe - oparte na zadaniu (bądź zadaniach) do wykonania, które mają sprawdzić różne cechy sprawności ruchowej gracza (np. zręczność, szybkość, siłę itp.). Gry takie mogą być zabawami dla dzieci, pomagającymi im w rozwoju fizycznym. Szczególnym rodzajem mogą tu być gry zręcznościowe, które mogą być realizowane także poprzez komputer.

Gry logiczno-losowe - różne gry, w których o zwycięstwie decyduje zarówno los jak i umiejętności. Do tej kategorii należy zaliczyć większość gier w karcianych (np. poker), a także część gier planszowych (np. chińczyk, Monopol).

Gry można też podzielić na pewne grupy ze względu na rodzaj rozgrywki, najważniejsze z nich to:

Gry rekreacyjne - proste w swojej budowie i łatwe do nauczenia, a dające dużo przyjemności.

Gry hazardowe - z dużym elementem losowym i niskim, bądź umiarkowanym elementem umysłowym i zwykle bez elementu fizycznego.

Gry strategiczne - rodzaj gier planszowych, w których plansza jest mapą pewnego obszaru, zazwyczaj podzieloną na heksagonalne pola. Przeważnie są to gry, w które grają dwie przeciwstawne strony, posiadające własne jednostki o rozbudowanej charakterystyce, umieszczane na planszy w postaci żetonów. O skuteczności działań decydują zarówno czynniki losowe (losowanie wyników potyczek np. kośćmi do gry), jak i posunięcia, strategie graczy.

Gry fabularne - są to gry, w których gracze wcielają się w pewne role (o określonej charakterystyce) i odgrywają je w fikcyjnym świecie (często z rozbudowaną historią i zasadami). Gracze zazwyczaj nie konkurują ze sobą i nie dążą do wyeliminowania się z rozgrywki, lecz starają się wspólnie rozwiązywać stawiane przez mistrza gry problemy.

Gry bitewne - jest to połączenie planszowych gier strategicznych z grami fabularnymi. Zamiast plansz używane są makiety i podczas prowadzonych na ich terenie walk, istotne są trzy a nie tylko dwa wymiary. Makiety nie są przeważnie dzielone na żadne pola. Zamiast żetonów w grach bitewnych używane są figurki. Z gier fabularnych przeważnie wzięte są jedynie typy postaci oraz warstwa estetyczna.

Gry karciane - gry, w których używa się różnego typu talii kart, najczęściej losowanych i rozdawanych pomiędzy graczy. Niektóre z gier karcianych znane są jako gry hazardowe np. poker. Do nich należą kolekcjonerskie gry karciane - typ gier karcianych związanych z grami fabularnymi i grami planszowymi, w których każda karta ma swoje rozbudowane funkcje w grze i może służyć jako element planszy, postać, przedmiot, zdarzenie itp.

Wśród gier wyróżnia się też gry edukacyjne, dydaktyczne. Niemal każda gra zawiera elementy edukacyjne, jednak w grach edukacyjnych nauka i trening należą do głównych celów, a nie są tylko wartościami dodanymi. Gry edukacyjne tym różnią się od innych, że zostały opracowane przede wszystkim w celu nauczania i stymulowania rozwoju, a rozrywka jest tu formą przekazu wiedzy i narzędziem do poprawy umiejętności.

Gra edukacyjna - gra, której zasady opracowano w taki sposób, że jej elementy służą poprawie umiejętności lub poszerzeniu zasobów wiedzy graczy. Poza walorami czysto rozrywkowymi, gra taka stymuluje rozwój graczy w określonych kierunkach i obszarach. Gry edukacyjne są popularnym narzędziem dydaktycznym, cenionym za skuteczność, osiąganą dzięki zwiększeniu atrakcyjności procesu dydaktycznego. Mimo, że ich podstawowym celem jest edukacja, stanowią formę rozrywki, co niesie dodatkową wartość poznawczą - aktywizacja układu limbicznego, związanego między innymi wywoływaniem pozytywnych emocji pobudza mózg do pracy i rozwoju. Jest to naturalny dla człowieka mechanizm przetrwania i przystosowania: przyjemność stymuluje procesy uczenia się.

Rodzaje gier edukacyjnych

1. Gry treningowe: gry, w których cel edukacyjny realizowany jest poprzez skłonienie graczy do wykonywania określonych czynności, a przez to trenowanie związanych z nimi umiejętności. Do takich gier można zaliczyć między innymi:

  • gry umysłowe - stymulują mózg poprawiając kondycję umysłową, np. pamięć, koncentrację, spostrzegawczość, kojarzenie, kreatywność. Do gier umysłowych zaliczamy głównie gry logiczne i matematyczne. Gry umysłowe zarówno umożliwiają rozwój uczącym się umiejętności dzieciom, jak i pozwalają długo zachować dobrą kondycję umysłową osobom pracującym i starszym. Do najpopularniejszych należą między innymi szachy, warcaby i Scrabble,
  • gry sportowe - służą poprawie kondycji, refleksu i umiejętności fizycznych, a nie są tradycyjnymi dyscyplinami sportowymi, np. gra w dwa ognie, lub berek.

2. Gry informacyjne: gry, w których cel edukacyjny realizowany jest poprzez postawienie graczom wymogu posiadania określonych informacji, wiedzy. W przypadku ich braku gracz ma zwykle możliwość uzyskać takie informacje w trakcie gry (np. poznać prawidłową odpowiedź na pytanie, jeśli jej nie znał) i przez to zwiększyć swoją wiedzę.

Gry dydaktyczne pełnią trzy bardzo ważne funkcje w edukacji dziecka: kształcącą, wychowawczą i motywacyjną. Funkcję kształcącą pełnią gry wówczas, gdy poprzez adekwatne przedstawienie pewnych informacji aktywizują i kształcą procesy poznawcze: spostrzeganie, analizowanie, klasyfikowanie, porównywanie, uogólnianie, wnioskowanie.

Gry spełniają też ważne funkcje wychowawcze. Funkcja wychowawcza i motywacyjna są wypełniane, gdy gry uczą opanowania i cierpliwości, przyzwyczajają do przestrzegania dyscypliny i uświadamiają potrzebę podporządkowania się regułom. Umożliwiają współdziałanie w zespole, sprzyjają uspołecznianiu i poszanowaniu przyjętych norm, służą kształtowaniu kultury wygrywania i przegrywania. Osoby grające są "skazane" na współpracę, rywalizację, budowanie wzajemnych relacji. Uczą się zasad komunikacji międzyludzkich, zasad społecznych. Gry stanowią też doskonałą okazję do aktywizowania wychowanków. Zaangażowanie emocjonalne pozwala przezwyciężyć lęk przed włączeniem się do czynnego we wspólnym działaniu. Gry zwiększają zainteresowanie przedmiotem, budzą potrzebę uczenia się, kształtują motywację wewnętrzną do uczenia się.

Warto pamiętać, że umiejętności społeczne we współczesnym świecie są zwykle cenniejsze, niż "encyklopedyczna" wiedza, zarówno w procesie edukacji, jak też późniejszej karierze zawodowej.

"Gry planszowe przeżywają renesans niemal na całym świecie, także w Polsce. Wbrew obawom nie zostały zepchnięte w niebyt przez gry komputerowe Dzieje się tak, paradoksalnie, dzięki postępowi. Informatyzacja życia i spowodowana tym atomizacja stosunków społecznych sprawiła, że tęsknimy za jednym - pierwotna potrzebą bycia z drugim człowiekiem. Unikatową szansę na wspólne bycie razem i funkcjonowanie w grupie, przy jednoczesnym niezwykle integrującym wspólnym działaniu dają nam właśnie gry planszowe."

Opracowała: Agnieszka Juda