Zaburzenie najczęściej rozpoczyna się między drugim a piątym rokiem życia. Dziecko z mutyzmem wybiórczym może w ogóle nie odzywać się do nauczycieli, rówieśników lub mówić tylko do wybranych osób. Do współistniejących problemów należy np. opór przed jedzeniem na terenie szkoły i korzystanie z toalety. Dzieci z mutyzmem zazwyczaj nie mają problemów dydaktycznych, a często, w sytuacjach, gdy mowa nie jest wymagana, mogą odnosić sukcesy szkolne.
Charakterystyka zaburzenia:
- Nie wszystkie małomówne dzieci dobrze się czują ze swoim milczeniem. Mają wiele do powiedzenia, lecz nie mogą wypowiadać się swobodnie. Już sama myśl o odezwaniu się wywołuje panikę, znieruchomienie, blokadę w gardle, przerażenie.
- Dziecko z mutyzmem może mieć problem z nawiązaniem kontaktu wzrokowego.
- Nie uśmiecha się, ma ,,kamienną twarz”, nie zdradza swoich emocji.
- Wydaje się, że jest niekulturalne, ale nie robi tego celowo. Trudno mu przywitać się, powiedzieć ,,cześć, dziękuję, przepraszam”.
- Milczenie dziecka poza wybranym przez nie środowiskiem nie jest problemem sporadycznym, lecz stałym w czasie.
- Współwystępujące zachowania które mogą towarzyszyć lękowi to: ssanie palca, zagryzanie wargi, obgryzanie paznokci, gryzienie np. rękawa bluzki, dotykanie włosów.
- Dziecko z mutyzmem ma niskie poczucie własnej wartości.
- Nie lubi zmian, szczególnie tych, które są dla niego zaskoczeniem.
- Może być nadwrażliwe na dotyk, dźwięk, tłum ludzi.
- Dzieci dotknięte zaburzeniem nie są samotnikami. Chcą być lubiane i mieć przyjaciół.
- Mówią szeptem.
Terapia mutyzmu wybiórczego
Mutyzm nie mija sam, nieleczony utrwala się i może stać się przyczyną izolacji społecznej nawet w dorosłym życiu.
Dzieci pozostawione bez pomocy są narażone na fobię społeczną i depresję. Bardzo ważna jest wczesna diagnoza i odpowiednia terapia. Głównym założeniem terapii jest zakaz zmuszania dziecka do mówienia. Najbardziej popularna metoda terapii oparta jest na technice behawioralnej "sliding-in” pomagająca dziecku zmniejszyć jego strach przed mówieniem za pomocą małych kroków.
Mutyzm jest zaburzeniem psychicznym. Konieczne jest podjęcie terapii psychologicznej i logopedycznej, które powinny odbywać się równolegle. Obaj specjaliści mogą współpracować ze sobą i przyczynić się do sukcesu dziecka. Działania terapeutyczne powinny angażować wszystkie środowiska w jakich funkcjonuje dziecko. Terapia powinna mieć charakter kompleksowy, obejmować nie tylko milczenie, ale wszystkie zaburzone na tle lękowym obszary funkcjonowania dziecka.
Warto pamiętać, że wybiórcze milczenie jest zaledwie jednym z objawów tego zaburzenia i często zalecane jest szersze podejście do problemu, uwzględniające np. naukę strategii radzenia sobie z lękiem w dalszym życiu, edukację dotyczącą mechanizmów rządzących zachowaniem osoby z zaburzeniem lękowym oraz jej rodziny.
Mutyzm wybiórczy to efekt nieświadomie wyuczonego lęku. Jedynym sposobem na pokonanie zaburzenia jest oduczenie się lęku.
Drogi Rodzicu!
Otocz dziecko miłością i wsparciem. Nie zmuszaj dziecka do mówienia, ponieważ nacisk wzmacnia odczuwanie lęku. Nie pytaj dlaczego nie mówi. Okazuj zrozumienie dla trudności dziecka, przekonaj je, że rozumiesz i akceptujesz jego lęk przed mówieniem. W każdej trudnej sytuacji komunikacyjnej przypominaj dziecku, że jego milczenie jest zjawiskiem chwilowym, które na pewno przeminie. Akceptuj inne, niewerbalne formy komunikacji. Traktuj dziecko normalnie. Nie zwalniaj go z zadań i aktywności wymagających mówienia. Gdy dziecko zaczyna wypowiedź, zachowaj spokój, bądź naturalny, nie okazuj zdziwienia lub ekscytacji. Przygotuj dziecko na zmiany np. nadchodzący nowy rok szkolny, wyjazd, spotkanie itp. Opowiedz o tym, jak nowa sytuacja ma wyglądać, czego można się po niej spodziewać. Taka rozmowa pomoże dziecku oswoić się z sytuacją i podjąć nowe wyzwania. Staraj się angażować dziecko w relacje z nauczycielami i rówieśnikami. Nie rezygnuj z zapisania dziecka na zajęcia, które go interesują. Nie zadawaj otwartych pytań, zmień je na pytania zamknięte. Nie wymagaj od dziecka, by powiedziało coś jeszcze raz, głośniej lub wyraźniej. Stwórz ciepłą i przyjazną relację z dzieckiem, oparta na zaufaniu.
M. Łukawska-Dudek – logopeda
- Johnson, Mutyzm wybiórczy Kompendium Wiedzy,Harmonia 2019.
- Andrzejewska, Mutyzm w: M.Jerzak Zaburzenia psychiczne i rozwojowe u dzieci a szkolna rzeczywistość, Warszawa 2016.
- Ołdakowska-Żyłka, K. Grąbczewska-Różycka, Mutyzm wybiórczy-dzieci uwięzione w ciszy, Oficyna MM.