• komunikacyjnym
  • psychicznym
  • neurofizjologicznym

Na poziomie komunikacyjnych objawem dominującym jest patologiczna niepłynność mówienia, polegająca przede wszystkim na blokowaniu, przeciąganiu i powtarzaniu dźwięków mowy. Literatura podsuwa różne propozycje klasyfikacji zjawisk występujących w niepłynności. Odnoszą się one do:

  • miejsca występowania niepłynności: "jąkanie na starcie” i ,,jąkanie w toku mówienia” (Z. Engiel 1976);
  • nasilenia, ilości i rodzaju występujących przejawów niepłynności: niepłynność prosta (występowanie jednego objawu), niepłynność złożona (występowanie kilku objawów); izolowane lub łączne występowanie powtarzania, przeciągania, blokowania, embolofazji, pauz, rewizji, tachylalii, bradylalii bądź dysrytmii (Z. Tarkowski 1999);
  • występowania objawów neuromięśniowych towarzyszących niepłynności: niespastycznych i spastycznych (tonicznych, klonicznych i toniczno-klonicznych) (Z. Tarkowski 1999);
  • uwzględniania stopnia uświadomienia występowania niepłynności: niepłynność uświadomiona i nieuświadomiona (Z. Tarkowski 1999);
  • określenia towarzyszących niepłynności stanów i zachowań lękowych (logofobia): niepłynność logofobiczna i nielogofobiczna (Z. Tarkowski 1999).

JAKIE SĄ PRZYCZYNY JĄKANIA?

Nie można wskazać jednej uniwersalnej przyczyny powodującej jąkanie. Większość badaczy stwierdza wieloczynnikowe podłoże tego zaburzenia. Wśród przyczyn jąkania, które są udowodnione naukowo, należy wymienić:

  • czynniki genetyczne

Koncepcja genetyczna- dziedziczenie jako główna przyczyna zaburzenia. Nawet najsilniejszy uraz psychiczny nie może stanowić jednej przyczyny jąkania, dopóki nie będzie miał on związku z odpowiednim usposabiającym podłożem genetycznym. Przekaz genetyczny nie dotyczy samego jąkania, ale specyfiki układu nerwowego, niskiej sprawności motorycznej. Występuje także dziedziczenie pozorne, połączone z naśladownictwem wzorców rodzinnych.

  • czynniki organiczne

Koncepcja organiczna- mówi o mikrouszkodzeniach mózgu, które nastąpiły w okresie prenatalnym, a także okołoporodowym i dotyczą okolic ruchowych mowy.

  • czynniki funkcjonalne

Koncepcja funkcjonalna- dysfunkcja fizjologiczna, która mogła nastąpić np. wskutek zaburzeń lateralizacji (przestawianie dzieci leworęcznych, u których dochodzi do niezgodności i zderzeń impulsów płynących jednocześnie z obu półkul).

  • czynniki logopedyczne

Koncepcje logopedyczne- zwracają uwagę na patomechanizmy jąkania, spostrzegają je jako zaburzenie umiejętności mówienia, prawidłowego artykułowania dźwięków mownych. Występuje zakłócona koordynacja układów ruchowego i oddechowego.

  • czynniki społeczne

Koncepcje uwarunkowań zewnętrznych- wpływ czynników losowych i psychogennych. Zaburzenia emocjonalne.

Najbardziej wiarygodna koncepcja łączy ze sobą dwa czynniki. Jąkanie to dyspozycja genetyczna oraz uraz psychiczny np. silne wstrząsy emocjonalne, wydarzenia dla dziecka traumatyczne.

JAKIE SĄ OBJAWY JĄKANIA?

U osób jąkających się występuje wzmożone napięcie w obrębie narządu fonacyjnego, oddechowego i artykulacyjnego. Powoduje to blokadę głosową, zaburzenia rytmu i skurcze mięśni krtani. Dodatkowo świadomość defektu wzmacnia i nasila objawy. Możemy wyróżnić trzy typy jąkania:

Kloniczne - powtarzanie tego samego ruchu wielokrotnie, np. początkowej sylaby, pierwszej głoski.

Toniczne - wyróżnia się zacinaniem i charakterze krótkim i spazmatycznym. Ściskanie i przeciąganie początkowe głoski wskutek nasilonego napięcia mięśniowego.

Toniczno-kloniczne - jest wynikiem połączenia poprzednich typów.

  • Jawne objawy jąkania u dziecka

Powtarzanie – Niektóre dźwięki, sylaby, słowa, frazy mogą być powtarzane nawet kilka razy, np. Mama, mama, mama powiedziała mi, mi; Gdzie jest moja t-t-torba? Powtórzenia mogą być wypowiadane spokojnie, powoli albo bardzo szybko następować po sobie.

Przeciąganie- Poszczególne dźwięki mogą być znacznie przedłużane, np. czuuuję się źźźź-le. Przeciąganie może być łagodne lub może pojawiać się napięcie, tak jakby dziecko chciało "wypchnąć” słowo z ust.

Pauzy- W mowie dziecka można dostrzec liczne pauzy. Pojawiają się one na początku wypowiedzi. Dziecko z trudem próbuje zacząć mówić, czasem używa dodatkowych dźwięków jako "starterów”. Luki pojawiają się też w środku zdań, np. chcę… oglądać… telewizję. Czasami odnosi się wrażenie, że dziecko nie może znaleźć właściwego słowa, a czasem – że znając słowo, "walczy”, aby je wypowiedzieć. Pauzy pojawiają się również w połowie wyrazów, np. Mój bra-t jest cza-sami niedobry. Często też słowa lub frazy nie są kończone.

Zatrzymanie toku mowy- Zdarza się, że dziecko ,,zastyga”, zanim zacznie mówić. Obserwuje się to również w trakcie mówienia. Wygląda to tak, jakby nagle stanął zegar. Mięśnie oddechowe, fonacyjne lub artykulacyjne pozostają przez chwilę w bezruchu, aż nastąpi jakiś cudowny moment i się odblokują, umożliwiając dziecku wypowiadanie słów.

Wypełniacze- Do wypowiedzi wtrącane są dodatkowe słowa lub dźwięki nie mające żadnego sensu, np. Ja nie lubię, wiesz, lubię, te, wiesz, ciastka najbardziej; Ja yyyyy-pójdę, yyyy-pójdę już do domu.

Problemy z przepływem powietrza – Są to głównie zakłócenia w oddychaniu. Dziecko czuje, jakby nie miało wystarczającej ilości powietrza  do zakończenia wypowiedzi. Niektóre dzieci biorą częste wdechy, zachłystując się powietrzem, mówią na wdechu lub ukrywają wypowiedź.

Współruchy – Podczas prób wypowiedzi mogą ujawniać się grymasy twarzy oraz ruchy całego ciała. Dziecko mruga oczami, odchyla głowę do tyłu, tupie nogą i kojarzy te ruchy z próbami wypowiedzi. Gdy słowo zostanie wypowiedziane poprawnie, ruchy zwykle są powtarzane przy następnych sytuacjach nieradzenia sobie z płynnością i tak wzorzec się utrwala.

Unikanie kontaktu wzrokowego – Dziecko nie patrzy na słuchacza, gdy ma kłopoty z wypowiedzeniem jakichś słów. Unika kontaktu wzrokowego. Sam fakt odwracania się od słuchacza może zwrócić uwagę tej osoby, że coś nie jest w porządku. Skutek takiego zachowania jest zwykle odwrotny do oczekiwań dziecka, które poprzez patrzenie w inną stronę chce odwrócić uwagę od swoich trudności w wypowiadaniu się.

  • Uktyte objawy jąkania

Unikanie mówienia- Dziecko czasem unika wypowiadania pewnych słów lub dźwięków, które wydają mu się trudne do wymówienia. Używa wtedy innych wyrazów, mających podobne znaczenie. Często dziecko zamienia też całe zdania, aby uniknąć wypowiedzenia wyrazu, wiedząc, że się zająknie. W ostateczności rezygnuje z mówienia, prosi rodziców, kolegę aby je wyręczył, udaje, że nie wie, co powiedzieć, wzrusza ramionami, sprawia wrażenie, że zapomniało lub jest czymś zajęte. Dziecku wydaje się, że lepiej jest mieć opinię mniej inteligentnego niż jąkającego się.

Unikanie niektórych sytuacji – Dziecko dostrzega, że jego mówienie w pewnych sytuacjach sprawia trudność. Czasem wydaje mu się, że wymagania danej sytuacji przekraczają jego możliwości. Zamówienie posiłku, rozmowa telefoniczna, wystąpienie na forum klasy stają się barierami nie do pokonania. Dziecko zaczyna unikać trudnych dla niego sytuacji. Niestety jąkanie może trwale zmienić zapatrywania dziecka na siebie. Jest to jeden z największych problemów związanych z tym zaburzeniem mowy. (W.Kosteska, Dziecko i jąkanie, Polskie Towarzystwo Logopedyczne)

CZYM JEST ROZWOJOWA NIEPŁYNNOŚĆ MOWY?

Rozwojowa niepłynność mówienia występuje bardzo często u dzieci w wieku przedszkolnym i nie jest ona nazywana jąkaniem. Wiąże się z intensywnym rozwojem mowy u dzieci, których aparat artykulacyjny nie jest wystarczająco dojrzały, by właściwie i szybko wymawiać coraz trudniejsze zdania. Ruchy mięśni małego człowieka nie są jeszcze na tyle wyćwiczone by poradzić sobie z każdą artykulacją. Konsekwencją tego jest stwierdzenie, że myślenie wyprzedza mowę, co oznacza, że zamiar przekazania wielu informacji w krótkim czasie skutkuje pojawieniem się niepłynności.  Rozwojowa niepłynność mowy występuje w formie przejściowej, zazwyczaj ustępuje ok 5 r.ż dzięki rozwojowi sprawności językowe.  Jednak nie należy jej  ignorować, ponieważ może przekształcić się w jąkanie. Każdą niepłynność mowy dziecka warto skonsultować z logopedą, który oceni czy niepłynność ma charakter rozwojowy, czy patologiczny.

Rodzicu!

  • Gdy usłyszysz, że Twoje małe dziecko ma problem z płynnym mówieniem, udaj się do logopedy.
  • Nie czekaj, ,,aż z tego wyrośnie” - gdy będzie starsze, może być za późno.
  • Logopeda zajmujący się terapią zaburzeń płynności mowy pomaga dziecku i rodzinie.
  • Zanim skonsultujesz się z logopedą, otocz swoje dziecko szczególną ochroną.
  • Akceptuj sposób, w jaki dziecko mówi, nie poprawiaj go, nie rozmawiaj przy nim na temat jego problemów z mową.
  • Zwolnij swoje własne tempo mowy, a w rozmowach z dzieckiem stosuj kilkusekundowe pauzy, zanim odpowiedz na pytanie dziecka lub sam je o coś zapytasz.
  • Dbaj o utrzymanie dobrego kontaktu emocjonalnego z dzieckiem i pozwól mu odczuć, że najważniejsze dla Ciebie jest to, co mówi do Ciebie Twoje dziecko, a nie – jak mówi.
  • Skuteczna terapia jest możliwa, o ile zostanie wcześnie podjęta. (I. Michalak-Widera, K. Węsierska)

Marlena Łukawska-Dudek -logopeda

  1. W. Kostecka, Dziecko i jąkanie, PTL, Lublin 2000.
  2. Z. Tarkowski, Jąkanie wczesnodziecięce, WSiP, Warszawa 1997.
  3. T. Wożniak, Jąkanie w: S. Grabias, M.Kurkowski, Logopedia -Teoria zaburzeń mowy, Lublin UMCS.
  4. M. Chęciak, Jąkanie -diagnoza, terapia, program, Kraków 2007.