Mutyzm to zaburzenie, w którym dziecko komunikuje się tylko w pewnych okolicznościach lub nie komunikuje się wcale. Można go podzielić na dwie grupy:

  • mutyzm selektywny/wybiórczy (kiedy dziecko komunikuje się tylko w wybranych sytuacjach lub z wybranymi osobami)
  • mutyzm całkowity (kiedy dziecko nie komunikuje się werbalnie w żadnej sytuacji ani z żadną osobą)

Zdarza się, że u dzieci normalnie mówiących pojawia się mutyzm sytuacyjny- mamy z nim do czynienia najczęściej w sytuacjach dla dziecka nowych bądź trudnych i ma charakter przejściowy (do 3 tygodni). Jeżeli milczenie dziecka utrzymuje się dłużej niż trzy tygodnie należy zacząć wstępną diagnozę w kierunku MW.

Kryteria diagnostyczne mutyzmu wybiórczego:

ICD 10:

  • ekspresja i rozumienie w normie
  • możliwa do potwierdzenia niemożność mówienia w specyficznych sytuacjach, w których od dziecka oczekuje się mówienia
  • czas trwania mutyzmu przekracza cztery tygodnie (obecnie 4 tygodnie dajemy dziecku na adaptację + 4 milczenia = podejrzenie o MW)
  • zaburzenia nie wyjaśnia brak znajomości języka mówionego wymaganego w sytuacjach społecznych, w których występuje niemożność mówienia
  • wykluczono występowanie całościowych zaburzeń rozwoju

DSM V

  • brak mówienia w określonych sytuacjach pomimo mówienia w innych
  • zaburzenie utrudnia osiąganie sukcesów edukacyjnych lub zawodowych oraz komunikację społeczną
  • brak mówienia nie wynika z braku znajomości języka lub dyskomfortu związanego z porozumiewaniem się w danym języku
  • zaburzenia nie można wyjaśnić zaburzeniami komunikacyjnymi (np. jąkanie), całościowymi zaburzeniami rozwoju (autyzm) czy zaburzeniami psychotycznymi (schizofrenia)

 Objawy i zachowania charakterystyczne dla dzieci z MW:

  • nie widać/ słychać go w klasie
  • dziecko bardzo spokojne, nie sprawiające kłopotów wychowawczych
  • zdarza się, ze zaczepione, drętwieje, nieruchomieje
  • może mieć problem z jedzeniem lub korzystaniem z toalety
  • bywa, ze ma problem z siedzeniem w ławce lub aktywnoscią na zajęciach w-f
  • nie nawiązuje kontaktu wzrokowego
  • często jego twarz nie zdradza emocji
  • nie używa zwrotów grzecznościowych
  • może przygryzać włosy, „skubać” paznokcie lub ubranie
  • mogą mieć nadwrażliwe zmysły (wybiórczość jedzenia)
  • nie lubią nagłych zmian w harmonogramie dnia
  • nie lubią być w centrum zainteresowania
  • w domu często są „wulkanem energii”
  • często mają „adwokata”, któremu szepczą na ucho, a ten przekazuje komunikat odbiorcy

Jak postępować z dzieckiem z MW?

  • nie zmuszaj dziecko do mówienia i nie zwracaj uwagi na fakt, że nie mówi
  • nie poświęcaj mu nadmiernej uwagi
  • nie karz dziecka za brak komunikacji (nie denerwuj się z tego powodu)
  • nie wymagaj kontaktu wzrokowego
  • jeżeli dziecko odezwie się do ciebie, nie okazuj w żaden sposób swojej radości bądź zdziwienia. Potraktuj to jak coś zupełnie naturalnego.

Jak opowiedzieć dzieciom w klasie, że ich kolega/koleżanka ma MW?

Młodszym dzieciom należy przekazać taką informację jak najprostszym językiem bez szczegółów- sprawdza się zasada, że im mniej tym lepiej; warto zacząć od tego, że każdy ma jakiegoś stracha i czegoś się boi- jedni zastrzyków, inni pająków, a X (czyli dziecko z MW) ma kłopoty z głośnym mówieniem lub czytaniem i razem będziemy mu pomagać z tym zmierzyć się.

Występy publiczne, a mutyzm wybiórczy

  1. Jeśli dziecko nie chce przyjąć roli „mówionej”, zaangażuj je w taką, która tego nie wymaga. Może pomóc przypinać dekorację, podawać rekwizyty podczas przedstawienia. Zawsze na koniec poinformuj, kto był za co odpowiedzialny podczas organizacji występu, aby nie czuło się pominięte.
  2. Jeżeli dziecko zgadza się na rolę, która wymaga mówienia, zorganizuj to tak, aby miała ona charakter zespołowy. W grupie będzie czuło się raźniej i jest większa szansa, że przezwycięż lęk przed głośnym mówieniem.
  3. Jeśli dziecko bierze czynny udział w przedstawieniu, staraj się zaangażować w rolę z kolegą, którego lubi / często bawi się. To wzmocni jego poczucie pewności.
  4. Zadbaj, aby rola nie była długa (2-3 linijki).
  5. Rola powinna być dopasowana do dziecka- jeśli jest spowolnione i nieśmiałe powinna być mniej aktywna. Jeśli dziecko lubi ruszać się - może być dynamiczna. Podobnie z mimiką- jeśli jest słaba- niewskazane jest przeznaczenie dziecku roli wymagającej dużych umiejętności wyrażania emocji poprzez wyraz twarzy.
  6. Nie pozwól, aby inne dzieci utrwalały etykietkę, tego, które nie mówi, a która często zostaje doklejona dziecku z MW. Znajdź powód, dla którego możesz je głośno przed nimi pochwalić: „Rolą Oli było przyniesienie z domu wazonika do dekoracji teatralnej”.
  7. Podczas śpiewania nie stawiaj dziecka w pierwszym rzędzie. Wmieszane „w tłum” będzie czuło się bardziej komfortowo, niż wystawione na widok wszystkich gości.

Nigdy nie zmuszaj dziecka do występu czy przebierania się w kostium. Uszanuj jego decyzję. Nie zawstydzaj, nie stosuj szantażu moralnego (np. babci będzie przykro, że nie chcesz dla niej powiedzieć wierszyka).

Ważne!!! Mutyzm to nie wybór dziecka. To lęk, którym, bez względu na konsekwencje, nie jest ono w stanie zapanować.

Opracowane na podstawie:

Mutyzm wybiórczy w praktyce terapeutycznej Terapie szyte na miarę, pod red. Moniki Cabały

dr n. hum. Monika Kozera-Wierzchoś