Rozwój mowy trwa kilka lat i w jego przebiegu wyodrębniają się pewne okresy, których czas trwania u dziecka rozwijającego się w normie można określić w przybliżeniu w sposób następujący:

  • od urodzenia do 1 roku życia – okres melodii
  • od 1 do 2 roku życia- okres wyrazu
  • od 2 do 3 roku życia –okres zdania
  • od 3 do 7 roku życia – okres swoistej mowy dziecięcej

PRZED NARODZENIEM

  • Picie płynu owodniowego, ruchy mimiczne, czy odruch ssania są pierwszym treningiem narządów mowy już w łonie matki.
  • Nienarodzony maluch reaguje na bodźce akustyczne. Jest w stanie odróżnić głos mamy od innych dźwięków, co zapewnia mu poczucie bezpieczeństwa.

PIERWSZY ROK ŻYCIA

  • 1 miesiąc – Dziecko poprzez krzyk, płacz i pomrukiwania komunikuje swoje potrzeby. Wydaje dźwięki, które mogą przypominać a, e, he.
  • 2-3 miesiąc – GŁUŻENIE są to specyficzne dźwięki o zróżnicowanych, przypadkowych miejscach artykulacji, nie mieszczących się w systemie fonologicznym języka. Aktywność ruchowa sprzyja wydawaniu dźwięków, zwłaszcza gdy dziecko jest zadowolone i najedzone.
  • Głużenie jest odruchem bezwarunkowym, w którym wyróżnia się samogłoski i spółgłoski.
  • Pojawia się uśmiech społeczny- reagowanie uśmiechem na twarz innej osoby.
  • Głużenie dzieci we wszystkich językach świata wygląda bardzo podobnie i pojawia się w tym samym okresie życia.
  • Głużą wszystkie dzieci, także głuche od urodzenia. Taka forma wokalizacji jest oznaką dobrego samopoczucia.
  • 4-5 miesiąc – pojawiają się pierwsze spółgłoski. Najczęściej są to P, B, M. Dziecko wydaje głośne okrzyki radości.
  • 6-7 miesiąc – GAWORZENIE, dziecko realizuje różnorodne sylaby ze zmienną siłą dźwięku. Najczęściej malec gaworzy, kiedy jest zadowolony.
  • Słuchając wypowiedzi innych osób, stara się naśladować usłyszane dźwięki.
  • Powtarza swoje własne realizacje (gaworzenie samonaśladowcze).
  • W ten sposób utrwalają się nowe elementy w mowie. Najczęściej są to sylaby otwarte (zakończone samogłoską) np. ma-ma, da-da, ge-ge.
  • Brak gaworzenia nasuwa podejrzenie, że dziecko ma problemy ze słuchem.
  • Jako pierwsze dziecko rozpoznaje emocje. Dlatego ważne jest, aby słowa kierowane do dziecka były poparte mimiką i odpowiednią intonacją głosu.
  • 9 miesiąc – Pojawia się gest wskazywania palcem, oznaczający intencję komunikacyjną oraz chęć zwrócenia uwagi osoby dorosłej na dany przedmiot. Dziecko łączy takie same sylaby, często przypominające słowa np. ba-ba, pa-pa.
  • 10 miesiąc- Dziecko zaczyna kojarzyć proste słowa z konkretną osobą, przedmiotem lub czynnością (mama, tata, da, am).
  • Zaczyna używać prostych słów składających się z jednej lub dwóch sylab, bądź wyrażenia dźwiękonaśladowcze w konkretnym celu- żeby kogoś zawołać, coś dostać lub nazwać.
  • 12 miesiąc – Maluch doskonali umiejętność rozumienia prostych słów i poleceń.
  • Samodzielnie wypowiada kilka wyrazów (zbudowanych z jednej lub dwóch sylab).

ROZWÓJ MOWY W DRUGIM ROKU ŻYCIA

  • 13-16 miesięcy - słowa mogą być jeszcze zbudowane z pojedynczej lub z podwójnej sylaby (np. mama, tata, dziadzia, pa, da).
  • Malec rozumie proste pytania i polecenia (np. Daj mi, Chodź tu, Gdzie jest picie?).
  • Posiada zdolność dzielenia uwagi z dorosłym.
  • Używa wyrażeń dźwiękonaśladowczych, aby nazwać zwierzęta (ko-ko, bee, mu, pi-pi).
  • 18 miesięcy – buduje wyrazy zawierające różne samogłoski (np. pika-piłka, miau-kotek).
  • Wypowiada się głównie jednowyrazowo.
  • W mowie brak odmiany wyrazów.
  • Następuje rozwój rozumienia prostych zdań (szczególnie tych o zabarwieniu emocjonalnym).
  • 24 miesiąc- Pojawiają się wypowiedzi dwuwyrazowe (pierwsze zdania).
  • Dziecko zaczyna odmieniać wyrazy (początkowo przez przypadki).
  • W odmianie czasownika najczęściej używa 3 osoby liczby pojedynczej np. Adaś je, pije, bawi.
  • Pojawiają się czasowniki w trybie rozkazującym: daj!

ROZWÓJ MOWY W TRZECIM ROKU ŻYCIA

  • Zdecydowanie wzrasta liczba wypowiadanych słów. Dziecko potrafi zbudować zdania złożone z trzech, czterech wyrazów. Zdarza mu się popełniać przy tym błędy, stosując łatwiejsze odpowiedniki.
  • Posługuje się tzw. językiem dziecięcym –może zdrabniać wyrazy oraz tworzyć własne nazwy przedmiotów i czynności.
  • Charakterystyczne w mowie jest zmiękczanie spółgłosek np. zamiana głoski s na ś- śok – sok, źaba-żaba, śmok-smok.
  • W związku ze wzrostem sprawności narządów artykulacyjnych, w mowie pojawia się coraz więcej głosek. Ich realizacja może nie być jeszcze w pełni zgodna z normą.
  • Dziecko przestawia sylaby lub głoski w trudnych wyrazach, choć wie jak powinny one prawidłowo brzmieć.
  • Trzylatek zazwyczaj nie wymawia jeszcze głosek: sz, ż, cz, dź, r. Trudność sprawiają także ą, ę.
  • Trzylatek potrafi zakomunikować swoje potrzeby, odpowiedzieć na zadane mu pytania oraz zapytać o to co je interesuje.
  • Po ukończeniu 3 roku życia powinno ustępować zmiękczanie spółgłosek (prawidłowa realizacja s, z, c, dz).

ROZWÓJ MOWY CZTEROLATKA

  • Czterolatek jest niezwykle ciekawy świata. Zadaje bardzo dużo pytań.
  • Stale rozwija się zdolność rozumienia, dziecko potrafi odpowiedzieć na proste pytania np. dotyczące swojej zabawki, bajki itp.
  • Zaczyna dostrzegać i nazywać związki przyczynowo-skutkowe, dzięki czemu jego wypowiedzi są coraz bardziej rozbudowane.
  • Dziecko dostrzega różnice między teraźniejszością, przeszłością i przyszłością.
  • Czterolatek poza zdaniami prostymi powinien posługiwać się także zdaniami złożonymi.
  • W mowie może pojawiać się hiperpoprawność np. cukierek-czukierek.
  • Zanika w mowie zmiękczanie spółgłosek, które było charakterystyczne dla mowy trzylatka. U niektórych dzieci pojawiają się najtrudniejsze głoski, czyli sz, ż, cz, r.
  • Stale wzrasta liczba słów, dziecko nazywa emocje – ojej, super! hurra!; określa położenie danego przedmiotu np. na, pod, za, obok itd.
  • Spada liczba neologizmów dziecięcych.

ROZWÓJ MOWY W PIĄTYM I SZÓSTYM ROKU ŻYCIA

  • Jest to czas ostatecznego kształtowania się systemu językowego.
  • Dziecko potrafi wyodrębnić głoski na początku, w środku i na końcu wyrazu. Umie wymyślić słowo zaczynające się na daną głoskę oraz wyklaskać sylaby w wyrazie.
  • Od pięciolatka wymagamy poprawnego wymawiania prawie wszystkich głosek, wyjątek stanowi głoska [r], (często pojawia się dopiero u sześciolatka).
  • Warto skorygować wady wymowy przed rozpoczęciem nauki w szkole.
  • Malec potrafi opowiadać długie historie i rozmawiać o swoich uczuciach. Lubi żarty i gry słowne.
  • Mowa sześciolatka powinna być w pełni ukształtowana. Dziecko powinno wymawiać wszystkie głoski, a w swoich wypowiedziach posługiwać się zdaniami. Słownik dziecka wzrasta oraz wzbogaca się zdolność narracji.

M.Łukawska-Dudek

  1. J. Cieszyńska, M. Korenda, Wczesna interwencja terapeutyczna. Stymulacja rozwoju dziecka od noworodka do 6 roku życia, Kraków 2008,
  2. L. Kaczmarek, Nasze dziecko uczy się mowy,Lublin 1966,
  3. I. Styczek, Logopedia, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.